Nieuwsberichten

In memoriam Wouter Buikhuisen

In Memoriam Wouter Buikhuisen

Op 6 mei 2025 is Wouter Buikhuisen, de bekendste Nederlandse criminoloog van zijn generatie, op 91-jarige leeftijd te Warmond overleden.

Wouter Buikhuisen werd geboren in Pare op het eiland Java in Indonesia. Als kind bracht hij geruime tijd met zijn moeder en broer door in een Japans interneringskamp.  Zijn vader overleed in 1943 als dwangarbeider bij de bouw van de Birma-spoorlijn.

Buikhuisen studeerde psychologie aan de UvA en promoveerde bij Mauk Mulder in Utrecht op een proefschrift over de sociale achtergronden van zogenoemde ‘nozems’ die hij in zijn studie plaatste naast jeugddelinquenten. In dit proefschrift muntte Buikhuisen het woord provo. Nozemgedrag zou vooral voortkomen uit de neiging autoriteiten uit verveling te provoceren. Het begrip provo zou later als geuzennaam worden geadopteerd door deelnemers aan het ludieke politieke protest in de jaren zestig. Al snel na zijn promotie werd hij benoemd tot hoogleraar criminologie in Groningen waar hij supervisor werd van een lange reeks beleidsgerichte criminologische proefschriften, bijvoorbeeld over het verkeersstrafrecht. In 1973 werd hij door minister Van Agt gevraagd een in-house onderzoeksinstituut op te zetten op het Ministerie van Justitie. De reden daarvoor was de sterke stijging van de veelvoorkomende criminaliteit in die jaren in de Westerse wereld en de behoefte aan evidence-based interventies om dit tij te keren.

Als directeur WODC stampte Buikhuisen in korte tijd een omvangrijk onderzoeksprogramma uit de grond naar onder meer de effectiviteit van TBS, alternatieve sancties en techno-preventieve maatregelen. Op instigatie van Buikhuisen werd vanuit het WODC in 1973 ook een landelijke slachtofferenquête opgezet die model heeft gestaan voor de Veiligheidsmonitor van het CBS en vergelijkbare enquêtes in andere landen.

Buikhuisen is zelf slechts kort hoofd van het WODC geweest. Tot veler verrassing aanvaarde hij in 1977 de leerstoel criminologie aan de Leidse Universiteit met het plan om fundamenteel multidisciplinair onderzoek te gaan doen naar chronisch crimineel gedrag. Nog voordat Buikhuisen zijn plannen had uitgewerkt en zijn oratie had gehouden, brak over zijn voornemen om onderzoek te gaan doen naar crimineel gedrag vanuit bio-sociaal perspectief een storm van verontwaardiging los. Met name de gevierde columnist in het toen invloedrijke, linkse weekblad Vrij Nederland, de Amsterdamse hoogleraar computer-taalkunde, Hugo Brandt Corstius, trok fel van leer met stukken waarin Buikhuisen vanwege zijn onderzoeksplannen met Hitler en de Duitse kamparts Mengele werd vergeleken. Grijs bundelde zijn schotschriften in 1978 onder de titel Buikhuisen, Dom én Slecht. Ook enkele prominente criminologen sloten zich aan bij de tegen Buikhuisen persoonlijk gerichte hetze. Aan een oproep door Brandt Corstius in Vrij Nederland om Buikhuisens oratie te verstoren werd gehoor gegeven. De oratie in het Academiegebouw moest wegens brandbommen enige tijd worden ondergebroken. Op zijn privéadres in Den Haag ontving Buikhuisen bedreigingen en scheldbrieven met poep. Vanwege de niet-aflatende oppositie tegen het door hem voorgenomen biosociale onderzoek werd Buikhuisen binnen de Leidse universiteit allengs op een zijspoor gerangeerd en heeft hij in 1988 op doktersadvies ontslag genomen. Zijn afscheidscollege in 1989 had als titel Waarom straffen weinig helpt; op zoek naar de grondstructuur van de chronische regelovertreder.

Na zijn vroegtijdige pensionering heeft Buikhuisen samen met Albert Mulder, oud Secretaris-Generaal van het Ministerie van Justitie en oud-voorzitter van de Raad voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek, het latere NWO, het initiatief genomen voor de oprichting van een nieuw door justitie en NWO gezamenlijk te financieren instituut voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar criminaliteit en rechtshandhaving, het in 1990 opgerichte NSCR. Hij is daarna nog enkele jaren samen met zijn tweede vrouw werkzaam geweest als antiquair in Art Deco meubels te Wassenaar om vervolgens naar Spanje te emigreren.

In 2009 gaf Buikhuisen op de Leidse Universiteit een drukbezocht gastcollege waarbij hij van de aanwezige studenten tot twee keer toe een ovationeel applaus mocht ontvangen. Hoewel dit optreden alom als eerherstel voor hem werd gezien, bleef hijzelf het gevoel houden dat hem en zijn familie destijds door de Nederlandse media en de academische wereld groot onrecht was aangedaan.

Als hoogleraar-directeur van het Groningse instituut, eerste directeur van het WODC en initiatiefnemer van het NSCR heeft Buikhuisen als geen ander bijgedragen tot de bloei van de criminologie in Nederland als zelfstandige wetenschappelijke discipline met een sterk empirische en beleidsgerichte inslag. Nu werkzame criminologen zullen waarschijnlijk niet dan met verbazing kunnen kennisnemen van de verkettering die hem destijds is deelgevallen voor het propageren van een onderzoeksrichting die thans volstrekt gangbaar is en waarvan juist gedetineerden – die volgens Buikhuisen bij uitstek tot de zwakkeren in de samenleving behoren – baat zouden kunnen hebben.

12 mei, 2025

Jan van Dijk, emeritus-hoogleraar criminologie aan de universiteiten van Leiden en Tilburg

Nieuwe website

Zoals u ziet heeft de NVC weer een nieuwe website. Echter is het zo dat de website nog niet helemaal klaar is. Er wordt dan ook hard gewerkt aan het volledig gereed krijgen van de website. Onze excuses voor eventuele problemen die u ervaart met de nieuwe website.

Mocht er essentiele informatie missen, neem dan contact op met Hannah Kool: hkool@nscr.nl en Ilse Ras: i.a.ras@law.leidenuniv.nl – zij zullen deze informatie dan zo snel mogelijk nagaan en online zetten.

Call for Papers NVC Congres 2025

Let op de deadline voor het indienen van een abstract is verschoven naar 28 februari 2025!